प्रत्येक नदीची स्वतःची कथा असते. आज आम्ही तुम्हाला देशात वाहणार्‍या अशाच एका नदी (स्वर्णरेखा नदी) बद्दल सांगणार आहोत, जिच्‍यामध्‍ये शतकानुशतके पाण्यासोबत सोने (मिस्ट्रियस गोल्ड रिव्‍हर) वाहते.
तुम्हाला हे जाणून आश्चर्य वाटेल की शेकडो वर्षांनंतरही या नदीत सोने का वाहते हे वैज्ञानिकांना कळू शकलेले नाही. म्हणजेच या नदीचे सोने आजही शास्त्रज्ञांसाठी एक रहस्य आहे.
नदीतील पाण्यासोबत सोन्याच्या प्रवाहामुळे तिला स्वर्णरेखा नदी म्हणून ओळखले जाते. तिला सोन्याची नदी असेही म्हणतात. जिथे स्थानिक आदिवासी सकाळी या नदीवर जातात आणि दिवसभर वाळू उपसून सोन्याचे कण गोळा करतात.
अनेक पिढ्या या कामात गुंतल्या आहेत. तामड आणि सारंडा सारखे भाग आहेत जिथे पुरुष, महिला आणि मुले सकाळी उठून नदीतून सोने काढतात. नदीतून सोने गोळा करून इथले लोक खूप श्रीमंत झाले असावेत, असा विचार तुम्ही करत असाल! तर आम्ही तुम्हाला सांगतो की सोन्याचे कण गोळा करणे खूप कठीण काम आहे.
नदीच्या वाळूतून सोने गोळा करण्यासाठी लोकांना दिवसभर कसरत करावी लागते. आदिवासी कुटुंबातील लोक दिवसभर पाण्यात सोन्याचे कण शोधण्याचे काम करतात. सहसा एखादी व्यक्ती दिवसभराच्या कामानंतर फक्त एक किंवा दोन सोन्याचे कण काढू शकते. अनेक वेळा दिवसभर कष्ट करूनही एक कणही सापडत नाही.
सरासरी, एक व्यक्ती एका महिन्यात केवळ 60 ते 80 सोन्याचे कण काढू शकते. कधीकधी एका महिन्यात 30 सोन्याचे कण देखील काढणे कठीण होते. हे कण तांदळाच्या दाण्याएवढे किंवा लहान असतात. एक कण विकून तो 80 ते 100 रुपये कमावतो.
अशाप्रकारे एका व्यक्तीला सोन्याच्या कणांची विक्री करून महिन्याला सरासरी 5 ते 8 हजार रुपयेच मिळतात. जरी बाजारात कणाची किंमत कधीकधी 300 रुपये किंवा त्याहून अधिक असते.
या नदीत सोनं कुठून येतं? ही नदी सर्व खडकांमधून जाते असे भूगर्भशास्त्रज्ञांचे मत आहे. या खडकांमध्ये सापडलेले सोन्याचे तुकडे घर्षणामुळे तुटून त्यात मिसळतात. यानंतर नदीकाठी वाहत पुढे जातात.
ही नदी झारखंडमधून उगम पावते आणि पश्चिम बंगाल आणि ओडिशाच्या काही भागात वाहते. स्वर्णरेखा व्यतिरिक्त काही ठिकाणी नदीला ‘सुवर्णरेखा’ असेही म्हणतात. स्वर्णरेखा नदीचा उगम रांचीपासून 16 किमी अंतरावर आहे. त्याची एकूण लांबी 474 किमी आहे.
तुम्हाला हे जाणून आश्चर्य वाटेल की सुवर्णरेषेची उपनदी ‘करकारी’च्या वाळूमध्येही सोन्याचे कण आढळतात. स्वर्णरेखा नदीत सापडलेले सोन्याचे कण हे करकरी नदीतून वाहून गेल्यावरच येतात, असेही काही लोकांचे म्हणणे आहे.
