Dark Pattern : जर आपल्याला साध्या भाषेत डार्क पॅटर्न (Dark Pattern) समजला तर याचा अर्थ चुकीच्या पद्धतींद्वारे ग्राहकांना प्रभावित करणे होय. या अंतर्गत कंपन्या अनेक प्रकारची कामे करतात.
अलीकडे, सरकारने डार्क पॅटर्न (Dark Pattern) चा अवलंब करणाऱ्या ई-कॉमर्स कंपन्यांवर कडक कारवाई करण्यास सुरुवात केली आहे. सरकारने ई-कॉमर्स कंपन्यांच्या डार्क पॅटर्न वर मसुदा मार्गदर्शक तत्त्वे जारी केली आहेत.
Ration Card मधून काढून टाकले असेल तर, ते जोडण्याचा हा आहे सोपा मार्ग
सरकारने 28 जून रोजीच या प्रकरणी मसुदा तयार केला होता आणि त्यानंतर सर्व ई-कॉमर्स कंपन्या आणि भागधारकांसोबत बैठक घेतली होती. आता सरकारने स्पष्ट केले आहे की ई-कॉमर्स कंपन्यांनी ग्राहकांच्या पसंतींमध्ये फेरफार करण्याचा किंवा बदलण्याचा प्रयत्न केल्यास त्यांच्यावर कारवाई केली जाईल.
हे पण वाचा
नियमांचे उल्लंघन केल्यास कंपन्यांना 10 लाख रुपयांपर्यंत दंड आकारला जाऊ शकतो. आता प्रश्न असा पडतो की ज्याच्याबद्दल इतके काही घडत आहे तो डार्क पॅटर्न (Dark Pattern) काय आहे?
डार्क पॅटर्न काय आहे ते समजून घ्या
जर आपल्याला साध्या भाषेत डार्क पॅटर्न समजला तर याचा अर्थ चुकीच्या पद्धतींद्वारे ग्राहकांना प्रभावित करणे होय. या अंतर्गत कंपन्या अनेक प्रकारची कामे करतात. डार्क पॅटर्न म्हणजे एक नमुना जो तुम्हाला समजत नाही आणि जो एक सामान्य सराव आहे असे दिसते.
उदाहरणार्थ, आपण दररोज पाहिले असेल की ई-कॉमर्स साइट्सवर अनेक उत्पादनांवर असे लिहिलेले आहे की स्टॉक संपणार आहे किंवा 1-2 वस्तू शिल्लक आहेत. हा देखील एक डार्क पॅटर्न आहे, जो तुम्हाला समजू शकत नाही, परंतु त्याद्वारे तुमच्या शॉपिंग पॅटर्नवर परिणाम होतो.
स्टॉक संपत असल्याचे पाहून, बरेचदा ग्राहक इतर उत्पादनांची तुलना करण्यासाठी त्यांच्याकडे पाहत नाहीत आणि घाईघाईने उत्पादन खरेदी करतात.
फक्त एक नाही तर 10 प्रकारचे डार्क पॅटर्न सापडले आहेत
ग्राहक मंत्रालयाचे सचिव रोहित सिंग म्हणाले की, आतापर्यंत फक्त समस्या समजली आहे आणि प्रत्येक गृहपाठातील 10 डार्क पॅटर्न त्यांना समजले आहेत. त्यांच्याबद्दल जाणून घेऊया.
- अर्जेंसी – या अंतर्गत, ग्राहकांशी अनेकदा खोटे बोलले जाते. उदाहरणार्थ, तुमच्यासमोर आपत्कालीन परिस्थिती निर्माण करून, तुम्हाला सांगितले जाईल की सौदा संपणार आहे, स्टॉक संपणार आहे, दर वाढणार आहेत इ.
- बास्केट स्नीकिंग – डार्क पॅटर्नच्या या पद्धतीत ग्राहकाला न कळवता अतिरिक्त उत्पादन दिले जाते. यानंतर, त्या अतिरिक्त उत्पादनाची किंमत देखील बिलात जोडली जाते.
- कन्फर्म शेमिंग – हा असा डार्क पॅटर्न आहे, ज्याच्या अंतर्गत कोणत्याही साइटवर प्रवेश केल्यानंतर तेथून बाहेर पडणे खूप कठीण आहे. म्हणजेच या अंतर्गत जाणीवपूर्वक ग्राहकाला वेबसाईटवर ठेवण्याचा प्रयत्न केला जातो.
- फोर्स्ड एक्शन – यामध्ये ग्राहकांना उत्पादन निवडेपर्यंत कोणत्याही वेबसाइटवर प्रवेश करण्याची परवानगी नाही.
- नैनिंग – ही डार्क पॅटर्नची एक पद्धत आहे ज्या अंतर्गत ग्राहकांना उत्पादन खरेदी करण्यास भाग पाडले जाते.
- बेट एंड स्विच – यामध्ये ग्राहकाने खरेदी केलेली वस्तू दुसर्‍या वस्तूच्या बदल्यात विकली जाते आणि नंतर स्टॉक संपल्यामुळे पर्यायी उत्पादन देण्यात आल्याची सबब कंपनीकडून केली जाते.
- हिडेन कॉस्ट – बहुतेक लोकांना याबद्दल माहिती आहे. अशा परिस्थितीत, ई-कॉमर्स कंपनीकडून तुम्हाला याबद्दल सांगितले जात नाही, परंतु त्याची किंमत तुमच्या बिलात जोडली जाते.
- ट्रिक क्वेश्चन – या अंतर्गत, शॉपिंगच्या मध्यभागी जर तुम्हाला अचानक विचारले गेले की तुम्हाला यापुढे सवलत आणि नवीन कलेक्शनशी संबंधित अपडेट्स असलेले संदेश प्राप्त करायचे नाहीत का? हे देखील एक डार्क नमुना मानले जाते.
- रिकरिंग पेमेंट – याला डार्क पॅटर्न सराव असेही म्हटले जाऊ शकते. या अंतर्गत, कंपनी 30 दिवसांची किंवा निश्चित कालावधीची विनामूल्य चाचणी देते आणि त्यानंतर, कोणत्याही मंजुरीशिवाय री-सबस्क्रिप्शनसाठी ग्राहकाच्या खात्यातून पैसे कापले जातात.
- रोग मालवेयर – याशिवाय, रोग मालवेयर म्हणजेच कोणताही व्हायरस ग्राहकाच्या संगणकात किंवा मोबाईलमध्ये टाकणे ही देखील एक अंधुक प्रथा आहे, ज्याचा उद्देश ग्राहकांच्या निवडीशी छेडछाड करणे किंवा त्यांना काहीतरी करण्यास प्रवृत्त करणे हा आहे.
अशा प्रकारे डार्क पॅटर्नची हाताळणी केली जाईल
ग्राहक मंत्रालयाने 26 ऑक्टोबरपासून हॅकाथॉनचे आयोजन केले आहे. हे साधन 15 मार्च, ग्राहक दिनाला औपचारिकपणे लॉन्च केले जाईल. हे हॅकाथॉन इंटरनेटवर डार्क पॅटर्न ओळखेल आणि ही समस्या किती मोठी आहे हे देखील शोधेल.
याचा ग्राहकांना किती फटका बसला आहे, हेही यावरून दिसून येईल. ते पूर्ण होण्यासाठी चार महिन्यांचा कालावधी लागणार आहे. या हॅकाथॉनच्या माध्यमातून तज्ज्ञांची एक टीम असे तंत्रज्ञान तयार करेल ज्याचा वापर सर्वसामान्यांना करता येईल.
डार्क पॅटर्न शोधण्यासाठी, प्लग-इन, अॅप्लिकेशन्स, मोबाइल अॅप्स आणि ब्राउझर विस्तार तयार केले जातील, ज्याद्वारे डार्क पॅटर्न शोधले जातील. बर्‍याच प्रमाणात, हे स्पॅम कॉल आणि सामान्य कॉल प्राप्त झाल्यावर वेगवेगळ्या रंगांचे सिग्नल दिसण्यासारखे असेल.
